11 kỹ năng sống cho bé rèn luyện thói quen tốt tự lập sáng tạo

Cha mẹ luôn quan tâm, yêu thương và mong muốn mọi điều tốt đẹp nhất đến với con của mình. Nhưng không phải lúc ba mẹ cũng luôn bên cạnh chăm sóc và đùm bọc cho bé. Dạy kỹ năng sống cho trẻ là một việc làm vô cùng cần thiết để giúp bé biết cách xử lý và ứng phó với những tình huống xảy ra trong cuộc sống. Kỹ năng sống giúp trẻ làm chủ bản thân, xây dựng lối sống tự lập, giàu trách nhiệm, ứng xử lành mạnh với mọi người xung quanh. Do đó, việc ba mẹ trang bị và giáo dục kỹ năng sống cho trẻ ngay từ sớm là vô cùng quan trọng. Hãy cùng Gokids tìm hiểu các kỹ năng sống cho bé quan trọng mà ba mẹ nhất định phải dạy con trong bài viết dưới đây.

Kỹ năng sống là gì?

Kỹ năng sống có thể được hiểu là tập hợp các hành vi tích cực và khả năng thích nghi của mỗi cá nhân đối với các nhu cầu và thử thách của cuộc sống hàng ngày.

Kỹ năng sống là tập hợp các kỹ năng mà con người tiếp thu qua giáo dục hoặc trải nghiệm trực tiếp để xử lý các vấn đề và câu hỏi thường gặp trong đời sống con người. Các chủ đề rất đa dạng tùy thuộc vào chuẩn mực xã hội và mong đợi của cộng đồng. Kỹ năng sống có chức năng đem lại hạnh phúc và hỗ trợ các cá nhân trở thành người tích cực và có ích cho cộng đồng.

Các kỹ năng sống quan trọng được nhận định qua phương pháp Delphi method bởi Tổ chức Y tế Thế giới WHO bao gồm:

• Đưa ra quyết định
• Giải quyết vấn đề
• Tư duy sáng tạo
• Tư duy phản biện/sáng suốt
• Giao tiếp hiệu quả
• Mối quan hệ tương tác giữa các cá nhân
• Tự ý thức về bản thân/trách nhiệm của mình
• Quyết đoán
• Đồng cảm
• Tâm xả
• Đối phó với căng thẳng, tổn thương và mất mát
• Khả năng phục hồi tâm lý

Tại sao ba mẹ phải rèn luyện kỹ năng sống cho trẻ

Rèn luyện kỹ năng sống cho trẻ là một trong những nhiệm vụ vô cùng quan trọng, ảnh hưởng đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách sau này của các bé. Chính vì thế, ngay từ nhỏ, trẻ cần được trang bị kỹ năng sống để định hướng phát triển một cách tốt nhất. 

Ngay từ khi mới sinh ra, con người đã được học kỹ năng sống. Từ lúc biết nói, cha mẹ đã dạy cho trẻ ngôn ngữ giao tiếp như “chào ông, chào bà,…”. Đó chính là kỹ năng giao tiếp đầu đời mà các em được rèn luyện. Lớn lên, khi trẻ đến trường đến lớp, mối quan hệ xã hội được mở rộng bởi ngoài gia đình, các em còn được làm quen, tiếp xúc với bạn bè, thầy cô. Đây là giai đoạn mà trẻ cần được rèn luyện các kỹ năng cơ bản để đối mặt với thực tế và môi trường xung quanh. 

Các em cần được trang bị các kỹ năng cần thiết khác như rèn luyện và phát triển thể chất, tự nhận thức bản thân, xác định điểm mạnh, điểm yếu của bản thân để hoàn thiện nhân cách. Do đó, nếu không có sự trang bị tốt về kỹ năng sống cho trẻ hay có sự định hướng không đúng đắn sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển của các em. 

Gia đình và nhà trường cần có sự phối hợp chặt chẽ để giáo dục kỹ năng sống cơ bản cho trẻ một cách khoa học và có chiến lược. Kỹ năng sống dành cho trẻ không chỉ là nhận thức mà đó còn là cách bé ứng dụng kiến thức đã tích lũy để xử lý các tình huống thực tiễn. Qua đó, trẻ hiểu hơn về cuộc sống quanh và vui vẻ hơn. Dưới đây, hãy cùng Gokids tìm hiểu các kỹ năng sống cần thiết và đưa ra một số cách đơn giản để nuôi dưỡng trẻ tốt hơn.

Các kỹ năng sống cần thiết cho bé

Trẻ nhỏ cần được rèn luyện những kỹ năng sống từ nhỏ để phát triển một cách toàn diện và có thể thích nghi tốt với cuộc sống. Dưới đây là một số kỹ năng sống quan trọng mà bạn có thể dạy cho bé theo từng độ tuổi phát triển:

Tự thức dậy vào mỗi sáng

Nếu một hôm ba mẹ bận không đánh thức trẻ đi học vào buổi sáng thì chắc chắn con bị trễ học. Khi về nhà, trẻ sẽ hậm hực và đổ lỗi cho bạn, mặc dù đây là trách nhiệm của con. Vì vậy để dạy trẻ tự lập bước đơn giản đầu tiên là dạy trẻ tự thức dậy và bước ra khỏi giường vào mỗi sáng. Ba mẹ hãy giải thích cho con hiểu rằng, đây là một kỹ năng sống cần thiết và sẽ con giúp rèn luyện tinh thần trách nhiệm và hạn chế phụ thuộc vào ba mẹ.

Dậy sớm mỗi sáng có thể mang lại nhiều lợi ích cho trẻ. Nó giúp trẻ rèn luyện thói quen tốt, tăng cường sự tập trung và cảm giác tự tin. Dưới đây là một số gợi ý để giúp trẻ tự thức dậy mỗi sáng:

• Đặt giờ đi ngủ: Đảm bảo trẻ có đủ giấc ngủ lành mạnh bằng cách đặt giờ đi ngủ hợp lý. Trẻ nhỏ cần từ 10-14 giờ giấc ngủ mỗi ngày, trong khi trẻ nhỏ hơn 6 tháng tuổi cần từ 14-17 giờ.
• Tạo môi trường yên tĩnh: Đảm bảo không gian xung quanh trẻ yên tĩnh và thoáng đãng để giúp trẻ dễ dàng vào giấc ngủ và thức dậy.
• Thiết lập ràng buộc: Sử dụng đồng hồ báo thức hoặc đèn báo thức để hỗ trợ việc tự thức dậy của trẻ.
• Tạo kế hoạch cho buổi sáng: Hãy chuẩn bị sẵn sàng cho buổi sáng bằng cách chuẩn bị quần áo, sách vở và các vật dụng khác vào buổi tối trước khi đi ngủ.
• Khuyến khích tự lực: Khuyến khích trẻ tự làm việc như rửa mặt, đánh răng và thay quần áo sau khi tỉnh dậy.

Khi con có ý thức tự dậy, tự vệ sinh cá nhân, chuẩn bị quần áo, cặp sách, ba mẹ hãy khen ngợi con, ôm con hoặc sẽ có phần thưởng bất ngờ cho con. Tuy nhiên ba mẹ không nên làm điều này thường xuyên, những phần thưởng bất ngờ, đánh dấu sự cố gắng thức dậy đi học đúng giờ của con trong cả một quá trình dài sẽ có ý nghĩa hơn nhiều.

Dạy con học nấu những món ăn cơ bản

Nấu ăn là một kỹ năng sống cho bé thiết thực nhất mà bạn nên dạy cho con. Ngoài hình thành lối sống tự lập, nấu ăn sẽ giúp trẻ cân bằng dinh dưỡng, ăn uống khoa học hơn. Từ đó giúp tăng cường sức khỏe, giảm nguy cơ thừa cân – béo phì. 

Ngay từ khi bé bước vào bậc tiểu học, ba mẹ hãy bắt đầu dạy cho bé làm từng việc đơn giản trước. Ba mẹ nên dạy con cách đi chợ, đọc nhãn thực phẩm, bảo quản thức ăn, cách nhận biết màu sắc, hình dạng và kích cỡ của thực phẩm. Sau đó, có thể hướng dẫn cho bé cách sử dụng nồi cơm điện, lò vi sóng hoặc bếp điện; cách chế biến, thái, gọt, làm sạch nguyên liệu.

Khi con đã quen thuộc với công việc cơ bản, bạn hãy cho con vào bếp, để bé tự chuẩn bị bữa sáng cho gia đình như chiên trứng, làm bánh mì kẹp hoặc salad rau củ. Cũng sẽ có những ngày bạn bận rộn với công việc không thể lo bữa ăn cho con được. Vì vậy nếu được rèn luyện kỹ năng từ sớm, bé sẽ biết xoay xở khi không có ba mẹ ở nhà hoặc trẻ sẽ tự giác vào bếp phụ nấu ăn.

Hướng dẫn trẻ làm việc nhà ngay từ nhỏ

Dọn dẹp nhà cửa giúp con hình thành lối sống trách nhiệm, rèn luyện tính ngăn nắp và gọn gàng từ nhỏ. Trước hết, ba mẹ hãy dạy và giao cho trẻ các công việc đơn giản như rửa bát, phơi và gấp đồ, tưới cây hoặc dọn dẹp phòng ngủ. 

Khi trẻ đã lớn, bố mẹ có thể phân công nhiệm vụ khó hơn như nấu cơm, giặt quần áo, vệ sinh nhà cửa. Trong quá trình trẻ thực hiện, chắc chắn sẽ không thể tránh khỏi những “tai nạn nho nhỏ” như quần áo bị lem màu, đồ ăn chưa chín hoặc phòng bé dọn vẫn còn bụi bẩn. Thay vì cằn nhằn thì bố mẹ hãy nói cảm ơn với trẻ, hãy cho trẻ biết con là một người hữu ích vì đã giúp đỡ bố mẹ công việc nhà. Bố mẹ nên thể hiện tinh thần hợp tác, cùng nhấn mạnh “chúng ta cùng làm việc nhà thôi” thay vì phàn nàn việc trẻ em lười biếng hay bừa bộn.

Xây dựng tính tự giác học tập cho bé

Chắc hẳn đa phần các ba mẹ sẽ dành ra thời gian vào buổi tối để kèm cặp cho con học tập. Tuy nhiên, điều này thực sự không ổn và dẫn đến thói quen trẻ ỷ lại, lơ đãng, thiếu tự giác mỗi khi người lớn không có bên cạnh. Ở độ tuổi đi học, ba mẹ nên dạy con kỹ năng sống tự lập, tự sắp xếp thời khóa biểu, số lượng bài tập về nhà và phân bổ thời gian thực hiện hợp lý.

Thời gian biểu sẽ giúp trẻ cân bằng giữa thời gian học và thời gian nghỉ ngơi hợp lý. Không nên bắt trẻ học liền từ 1-2 tiếng, nên chia thời gian học khoảng 20-30 phút, xen kỹ là thời gian giải lao. Không nên dồn ép bé học quá nhiều sẽ làm bé chán nản, chậm tiếp thu bài. Thời gian đầu, ba mẹ nên chú tâm nhắc nhở, kiểm tra để bé làm đúng thời gian biểu. Ngày cuối tuần nên để bé thư giãn thoải mái cả ngày. Như thế bé sẽ không cảm thấy gò bó.

Dạy trẻ quản lý thời gian hiệu quả

“Nhanh lên”, “Con có biết mấy giờ hay không?”, “Làm sao con tốn nhiều thời gian như vậy?” là câu nói quen thuộc của phụ huynh, để nhắc nhở con cái về tầm quan trọng của thời gian. Thay vì đặt ra câu hỏi có tính áp lực, bố mẹ nên dạy con cách thiết lập thời gian biểu cụ thể. Chủ động lập ra những công việc phải hoàn thành theo ngày, theo tháng hoặc theo tuần và sau đó thực hiện nghiêm túc, để đáp ứng mục tiêu đã đặt ra.

• Lên kế hoạch mục tiêu: Hãy khuyến khích trẻ lập kế hoạch cho tuần, tháng và năm của mình. Việc này giúp trẻ biết rõ những gì cần làm và ước tính thời gian để hoàn thành chúng.
• Liệt kê việc cần làm: Hãy khuyến khích trẻ viết ra những việc cần làm và ước tính thời gian để hoàn thành chúng. Điều này giúp trẻ có cái nhìn tổng quan về công việc và ưu tiên công việc theo mức độ quan trọng.
• Sắp xếp và cân nhắc mức độ ưu tiên: Hãy khuyến khích trẻ sắp xếp công việc theo mức độ ưu tiên. Điều này giúp trẻ biết rõ công việc nào cần hoàn thành trước và tập trung vào công việc quan trọng hơn.
• Sử dụng giấy ghi nhớ: Hãy khuyến khích trẻ sử dụng giấy ghi nhớ để ghi chú các thông tin quan trọng, như lịch học, lịch hẹn, và các thông tin cần thiết khác.
• Sử dụng đồng hồ đeo tay: Hãy khuyến khích trẻ sử dụng đồng hồ đeo tay để biết giá trị của thời gian và quý trọng thời gian.
• Giúp trẻ nhận ra các thói quen xấu: Hãy giúp trẻ nhận ra các thói quen xấu, như lười biếng hoặc lãng phí thời gian, và khuyến khích trẻ thay thế chúng bằng các thói quen tốt hơn.

Dạy trẻ cách chi tiền hợp lý

Đây là một trong những kỹ năng sống quan trọng mà ba mẹ nên đưa vào danh sách những kỹ năng cần dạy cho trẻ. Những lúc mới đầu trẻ sẽ tiêu xài linh tinh do chưa hiểu rõ đâu là món đồ “cần” và “muốn”. Lúc này, ba mẹ hãy giải thích và giúp trẻ hiểu về giá trị của đồng tiền, cách chi tiêu, ưu tiên món đồ “cần” trước và món đồ “muốn” sau, để tiết kiệm tài chính hiệu quả. 

Ba mẹ thi thoảng hãy thưởng và trả công cho trẻ khi trẻ làm các việc như giặt giũ, rửa chén bát, dọn phòng,… Từ khoản tiền công đó, bạn hướng dẫn trẻ cách tính số tiền mà trẻ có thể tiêu và số tiền trẻ cần phải tiết kiệm. Khi trẻ đã biết cách chi tiêu tiền hợp lý, ba mẹ nên dạy cho con cách tự đi mua đồ ở cửa hàng tạp hóa gần nhà hay siêu thị. Đầu tiên, hãy tập cho trẻ biết lên kế hoạch mua sắm bằng cách cùng trẻ lên danh sách những món đồ cần mua. Sau đó, hãy giao nhiệm vụ để trẻ tự tìm những món đồ trong danh sách ấy.

Dạy trẻ tự sơ cứu vết thương

Trẻ con thường tinh nghịch và hiếu động. Trong quá trình chơi đùa, trẻ thường vô tình làm mình bị thương. Chính vì vậy, sơ cứu vết thương là điều mà ba mẹ cần biết và dạy cho trẻ của mình, đặc biệt là giúp trẻ tự lập khi bạn không thể sát cánh bên. Nếu được rèn luyện, bé sẽ biết giữ thái độ bình tĩnh dù thấy máu, bị đau và biết cách tự sơ cứu vết thương một cách tốt nhất. Sau đây là một số kỹ năng cơ bản mà bạn có thể dạy cho trẻ của mình:

• Vết thương nhẹ: Rửa sạch vết thương bằng nước và xà phòng, sau đó thoa thuốc mỡ kháng sinh và băng lại vết thương. Trong trường hợp máu chảy thấm qua băng, hãy ấn trực tiếp và nâng cao vùng bị thương qua tim trong 15 phút để cầm máu. Dặn trẻ hãy tìm sự giúp đỡ nếu vết thương của trẻ bị hở và chảy máu nhiều.
• Chảy máu cam: Nghiêng đầu của trẻ về phía trước một chút. Sau đó, dùng khăn giấy để bịt chặt mũi để giúp cầm máu. Giữ tư thế này trong vòng 10-15 phút để cầm máu được hiệu quả nhất. Trong một vài giờ, bạn nên nhắc trẻ không được xì mũi và đưa vật gì vào mũi. Chúng sẽ làm tình trạng chảy máu diễn ra tiếp tục. Nếu máu không ngừng chảy trong vòng 30 phút, hãy đến cơ sở y tế gần nhất.
• Vết bỏng: Giữ phần bị bỏng của trẻ tại vòi nước mát từ 10-15 phút để giảm đau và làm mát da. Dùng đá được bọc trong khăn để chườm lên vết bỏng. Bôi thuốc mỡ có chứa kháng sinh như bacitracin để làm dịu vết bỏng và thúc đẩy quá trình tái tạo da.

Giữ khoảng cách an toàn cho bản thân

Tự bảo vệ bản thân trước thế giới bên ngoài là kỹ năng sống quan trọng. Không phải lúc nào ba mẹ cũng ở bên cạnh và che chở, đảm bảo con an toàn. Vì thế, ba mẹ hãy hướng dẫn trẻ duy trì khoảng cách với người lạ, không nhận đồ vật của người khác khi chưa được đồng ý, không nên tiết lộ thông tin riêng tư (tên, địa chỉ nhà, công việc của bố mẹ) để hạn chế gặp phải rắc rối.

Khi tham gia bữa tiệc, hãy nhắc con không được sử dụng đồ ăn hoặc thức uống của người lạ. Với bé gái thì không nên bước vào thang máy khi có nhiều đàn ông hoặc về nhà một mình vào buổi tối. Trường hợp phát hiện có người đi theo thì con nên gọi cho bố mẹ hoặc chủ động tìm kiếm giúp đỡ của người qua đường. Với bé trai, bố mẹ có thể cân nhắc cho con học võ, vừa rèn luyện thể chất và phản xạ, vừa tự vệ tốt hơn trước tình huống nguy hiểm xảy ra.

Cách ứng xử, giao tiếp trong xã hội

Giao tiếp và ứng xử là những kỹ năng thiết yếu trong xã hội hiện đại ngày nay. Dạy trẻ kỹ năng giao tiếp ứng xử sẽ giúp trẻ phát triển ngôn ngữ cũng như cách phản xạ trong mọi tình huống. Từ đó, tạo nền tảng vững chắc cho trẻ ứng phó với mọi sự thay đổi trong tương lai 1.

Đối với trẻ nhỏ, các cấp độ giao tiếp của trẻ phát triển dần theo độ tuổi. Ngay từ khi trẻ chào đời, các bé giao tiếp bằng mắt, qua các cử động của chân, tay, đặc biệt là qua tiếng khóc. Lên 3 tuổi, trẻ bắt đầu sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp, thể hiện thái độ, cảm xúc, thông qua các giao tiếp phi ngôn ngữ như ngôn ngữ cơ thể, ánh mắt, nét mặt.

Dưới đây là một số nguyên tắc ứng xử cơ bản trẻ cần phải biết 1:

• Chào hỏi, dạ thưa, hỏi thăm sức khỏe người lớn tuổi: Đây là nguyên tắc giao tiếp đầu tiên mà trẻ cần phải học được. Hãy dạy cho trẻ cách chào hỏi lễ phép khi gặp người lớn như “Cháu chào ông/bà”, “Con chào cô/chú”, “Em chào anh/chị”… Khi trả lời người lớn tuổi không được nói trống không, không được chỉ gật đầu hay lắc đầu. Thay vào đó, bé cần thể hiện thái độ tôn trọng, biết vâng dạ, cảm ơn khi được giúp đỡ và xin lỗi khi phạm sai lầm.
• Giao tiếp bằng ánh mắt: Cuộc nói chuyện sẽ thoải mái và chân thành hơn khi người tham gia trò chuyện nhìn thẳng vào mắt nhau nói những điều mình suy nghĩ. Điều này không những thể hiện sự tự tin mà còn cho thấy sự văn minh trong cách ứng xử.
• Biết nói lời cảm ơn/ xin lỗi chân thành: Trẻ em thường hay được người lớn cho quà, bánh… Vì vậy, việc dạy các con biết nói lời cảm ơn chân thành như “Con cảm ơn ông, bà, bố mẹ…”, “Em cảm ơn anh,chị…” vô cùng quan trọng, thể hiện bé là con ngoan ngoãn, lịch sự. Lời xin lỗi khi phạm sai lầm cũng là một điều quan trọng mà các con phải học.
• Giữ trật tự ở nơi công cộng: Trong các hoạt động tập thể hoặc khi đi du lịch với gia đình, cha mẹ hãy dạy con giữ gìn vệ sinh cá nhân và giữ gìn vệ sinh cho môi trường xung quanh.

Dạy trẻ kỹ năng làm việc độc lập

Nếu như quá nuông chiều và bảo bọc con cái, cha mẹ có thể sẽ khiến cho những khả năng của trẻ bị hạn chế dần. Ngay từ nhỏ, cha mẹ nên dạy trẻ kỹ năng sống tự lập trong những việc nhỏ nhặt thường ngày. Qua đó tạo điều kiện để trẻ trở nên tự tin với bản thân, hòa nhập.

Một số kỹ năng độc lập mà ba mẹ nên giáo dục cho con từ sớm, bao gồm: kỹ năng tự chăm sóc bản thân (tự dọn dẹp đồ chơi, thay và gấp quần áo, tự đánh răng, sửa soạn, chải tóc hoặc ăn uống), kỹ năng giữ gìn vệ sinh (tự rửa tay trước hoặc sau khi ăn, cho quần áo bẩn vào máy giặt, đi vệ sinh hoặc bỏ rác đúng nơi quy định) hoặc kỹ năng sinh tồn (bơi lội, sơ cứu, tự vệ, bình tĩnh và lạc quan, giữ an toàn nếu bị lạc).

Dạy trẻ kỹ năng làm việc nhóm

Ngoài kỹ năng làm việc độc lập, bố mẹ nên trang bị kỹ năng làm việc nhóm cho bé. Đây là bí quyết rèn luyện tính chủ động, thúc đẩy tư duy sáng tạo và giúp trẻ tự tin trong giao tiếp, cũng như khẳng định năng lực bản thân. Một số phương pháp dạy trẻ cách làm việc nhóm bao gồm: tham gia câu lạc bộ tình nguyện, hướng đạo sinh, khuyến khích con làm quen với môn thể thao đồng đội, học nhóm với bạn bè, nấu ăn, vệ sinh nhà cửa hoặc sửa chữa đồ đạc với bố mẹ.

Nhìn chung, việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ ngay từ khi còn nhỏ sẽ giúp trẻ có thái độ, tư duy và hành vi phù hợp; hình thành lối sống năng động, bản lĩnh, cũng như cách ứng phó trước tình huống khó khăn. Dù được học và dạy ở đâu, bố mẹ vẫn là tấm gương tốt trong việc giáo dục con. Kỹ năng sống cho bé là một trong những kỹ năng quan trọng mà các bố mẹ cần dạy từ nhỏ. Hãy để con mạnh dạn tham gia các hoạt động xã hội trên nền tảng giáo dục vững chắc từ bố mẹ nhé.

Nguồn: readysteadygokids